Suikerverslaving: mythe of realiteit?

Wat houdt een verslaving in?

Bij een verslaving is er sprake van een onweerstaanbare behoefte, verlangen of drang om bepaalde middelen zoals nicotine of alcohol te gebruiken. Door veelvuldig gebruik kan er lichamelijke en/of geestelijke afhankelijkheid ontstaan, waarbij het dagelijks leven zodanig wordt beheerst en verstoord dat het schade brengt aan gezondheid, werk en relaties. Mensen die verslaafd zijn blijven gebruiken ongeacht de schade die het lichamelijk en geestelijk kan toebrengen.¹
Afhankelijkheid van een middel laat zich kenmerken door het feit dat er steeds meer nodig is om hetzelfde gewenste effect te bereiken, ook wel het opbouwen van tolerantie genoemd. Daarnaast komen ernstige ontwenningsverschijnselen voor bij onthouding van het verslavende middel. Dit kan lichamelijk zijn zoals zweten en trillen maar ook psychisch zoals een gevoel van paniek en onrust.¹

Wat de gevolgen zijn van een social media verslaving lees je in ons eerder verschenen blog.

Wat doet suiker met je hersenen?

Vanwege bepaalde effecten van suiker op de hersenen wordt er ook wel gesproken over een suikerverslaving. Suiker zorgt namelijk voor de afgifte van dopamine en activeert het beloningscentrum in de hersenen.² Dit deel van de hersenen wordt ook geactiveerd bij inname van verslavende middelen ,zoals alcohol of tabak.

Dopamine is een neurotransmitter dat ons een goed gevoel geeft en ons motiveert om gedrag te herhalen. Dit stofje komt vrij bij leuke ervaringen of zelfs bij de verwachting daarvan. Het speelt een belangrijke rol in ons voortbestaan. Daarnaast wordt de afgifte van endorfines gestimuleerd, wat ervoor zorgt dat bijvoorbeeld het eten van suiker zo prettig aanvoelt en we ervan genieten.

Bekijk ook ons blog over de dopamine detox.

Waarom een suikerverslaving niet bestaat

Suiker is een zoet goedje dat lekker smaakt maar kunnen we ook verslaafd raken aan suiker? Er lijkt enige overlap te zijn met een verslaving maar het is niet wetenschappelijk bewezen dat voedingsstoffen, zoals suiker verslavend zijn.^3,4,5 We bespreken meerdere redenen waarom de term 'suikerverslaving' niet passend is.

Dopamine-afgifte is een normaal fysiologisch proces

Dat suiker de afgifte van dopamine stimuleert, is een normaal fysiologisch proces wat ook ontstaat bij andere plezierige ervaringen zoals het luisteren naar muziek.⁶ Daarbij werken andere voedingsstoffen ook belonend en komen endorfines vrij ongeacht het type voedsel.⁷ Voeding is onze brandstof en levert ons nutriënten die zorgen voor het goed functioneren van allerlei lichamelijke processen. Dat eten ons een plezierig gevoel geeft, is dan ook essentieel voor onze overleving.

Suiker zorgt niet voor structurele veranderingen in de hersenen

Het effect van suiker op de hersenen is anders dan het effect van verslavende middelen. Suiker lijkt namelijk geen veranderingen in het neurale circuit van de hersenen aan te brengen. Daarnaast leidt het ook niet tot dezelfde gevolgen als verslavende stoffen, zoals het ontwikkelen van tolerantie of het ervaren van hevige ontwenningsverschijnselen bij stoppen.^4,8,9

Het gaat om de combinatie van voedingsstoffen

Overmatig eten is niet te wijten aan één ingrediënt. We proppen ons niet vol met suikerklontjes, maar eten suiker in combinatie met andere voedingsstoffen zoals vet en zout. Het gaat hierbij om de smaakbeleving waarbij factoren zoals textuur en mondgevoel ook een rol spelen. Mensen rapporteren vooral sterke verlangens voor hartig eten hoog in vet en de combinatie van vet en suiker, en rapporteren juist weinig cravings voor voedingsproducten met alleen veel suiker zoals snoep en frisdrank.¹⁰

Verschil in intensiteit, frequentie en duur van cravings

De (sterke) cravings die we kunnen hebben voor suikerrijke voedingsmiddelen verschillen in intensiteit, frequentie en duur in vergelijking met cravings voor verslavende middelen.³ Cravings voor voedingsmiddelen zijn relatief kortdurend en verdwijnen met vasten in tegenstelling tot cravings voor verslavende middelen, waarbij deze blijven bestaan en juist heviger worden tijdens onthouding.

Verschillende mechanismen die een rol spelen bij eten

De inname van voeding wordt via verschillende mechanismen beïnvloed, zoals signalen vanuit de mond, de darmen, de hersenen en het vetweefsel die niet gerelateerd worden aan verslaving.11 Deze signalen spelen bijvoorbeeld een grote rol in honger en verzadiging.
Heb je altijd honger? Probeer onze 10 tips om je hongergevoel te onderdrukken.

Waarom zijn suikerrijke producten moeilijk te weerstaan?

Hoewel een verslaving aan suiker fysiologisch niet bestaat, zijn voedingsmiddelen met suiker voor velen moeilijk te weerstaan. Waarom kunnen we ons niet altijd beheersen? Dit heeft onder andere te maken met ons oerbrein, de energiedichtheid van voeding en onze veranderde omgeving. Ook het aanleren van gewoonten speelt hierbij een rol.

Het nadeel van ons oerbrein

We zijn van nature op zoek naar een zoete smaak omdat suikerrijke producten ons veel energie leveren. Vroeger gaf dit soort voedsel een grotere overlevingskans dan caloriearme voeding. Voeding was schaars dus was het zaak hier zoveel mogelijk van te nuttigen als het voorhanden was. Tegenwoordig hebben we suikerrijke voeding in overvloed maar is ons brein nog ingesteld op voedselschaarste^.12 Dat we ons moeilijk kunnen beheersen wanneer er een pak koekjes voor ons ligt, lijkt dus een evolutionair bijproduct.
Lees meer over verschillende soorten suiker in ons ander blog.

Kwestie van aangeleerde gewoonten

Aangezien een voedingsstof zoals suiker niet verslavend is, spreken wetenschappers daarom liever van verslavingsachtig eetgedrag.⁵ Hierbij wordt dus de nadruk gelegd op gedrag in plaats van een voedingsstof. Het ontstaan van gewoonten speelt een grote rol in het overmatig eten van suikerrijke producten.

Wanneer je altijd een koekje bij de koffie drinkt of een bak ijs leeg lepelt bij het kijken van een film of serie ontstaat er een associatie tussen de twee. Hierdoor krijg je al zin in iets lekkers wanneer je het koffieapparaat en de tv aanzet. Zonder erbij na te denken pak je de koekjes of een bak ijs. Het gaat om een geconditioneerde respons, een gewoonte die je hebt aangeleerd.^13,14

Of een suikerverslaving nou wel of niet bestaat, een teveel aan suiker is niet gezond. Hoeveel suiker je per dag mag binnenkrijgen lees je in ons andere blog.

6 tips om verleidingen beter te weerstaan

Je hebt je misschien al wel vaker voorgenomen om minder suiker te consumeren maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. We geven je daarom 6 tips om beter met verleidingen om te gaan.

1. Bewustwording van je patronen en deze doorbreken. Het begint met het bewust worden van de associatie die is gevormd tussen bepaalde prikkels. Schrijf op wat dit in stand houdt en wat het je brengt. Vervang deze patronen met gezondere (eet)gewoonten.
2. Maak een als/dan plan. Als je zoete trek krijgt, neem je een appel of handje rozijnen. Als je hartige trek krijgt, neem je een handje noten. Een als/dan plan geeft houvast. Je weet precies waar je aan toe bent in bepaalde situaties.
3. Bereid je goed voor. Ga bijvoorbeeld nooit met een lege maag de deur uit, neem altijd een boodschappenlijstje mee naar de supermarkt en neem je eigen lunch mee naar het werk. Zo zwicht je minder snel voor verleidelijke lekkernijen die op je pad komen.
4. Zorg voor rust en regelmaat. Wanneer je moe bent, onregelmatig leeft en onder stress staat, ben je sneller geneigd om voor de makkelijke weg te kiezen. Vergroot je mentale veerkracht door te leren om beter met stress om te gaan.
5. Gebruik de kracht van sociale steun. Laat je omgeving weten dat je moeite hebt met het weerstaan van verleidingen zodat zij je hierbij kunnen steunen.
6. Wees niet te streng voor jezelf. Wanneer je jezelf alles gaat verbieden, worden deze verboden voedingsmiddelen juist aantrekkelijker en moeilijker te weerstaan.

Tot slot: suiker is lekker maar niet verslavend

Hoewel het eten van suikerrijke voedingsmiddelen zoals taart en chocolade moeilijk kan zijn om te weerstaan, is het bestaan van een suikerverslaving eerder een mythe dan realiteit. Het heeft niet dezelfde fysiologische reactie als verslavende middelen zoals alcohol. Dat betekent niet dat het gezond is om veel suiker te consumeren. Als de basis van je voedingspatroon gezond en gevarieerd is, kan een zoetige lekkernij op zijn tijd geen kwaad. Zolang je er maar van geniet!

Meer advies nodig over voeding?

Onze productadviseurs beantwoorden graag al jouw vragen en geven gratis advies op maat.

Vraag gratis advies aan

Britt

Productadviseur