Social media verslaving? Dit zijn de gevolgen

Wat maakt social media zo verslavend?

De kracht van sociale media zit in de manier waarop ze inspelen op menselijke behoeften en psychologische processen. Ze zijn ontworpen om onze aandacht vast te houden en ons steeds opnieuw te laten terugkeren naar de app. Een belangrijke factor hierin is het beloningssysteem in onze hersenen. Elke like, comment of nieuwe volger geeft een klein beetje van het gelukshormoon dopamine vrij in je hersenen. Dit mechanisme zorgt ervoor dat we blijven verlangen naar meer van deze kleine beloningen.

Maar het gaat echter verder dan alleen dopamine. Voor veel mensen bieden sociale media ook andere vormen van psychologische voldoening, zoals:

1. Sociale verbondenheid: ze geven je het gevoel deel uit te maken van een gemeenschap.
2. Validatie: likes en positieve reacties versterken ons zelfbeeld.
3. Afleiding: ze bieden snelle ontsnapping aan verveling of negatieve gevoelens.
4. Nieuwsgierigheid: de constante stroom aan nieuwe content houdt ons geïnteresseerd.

Daarnaastzijn social media apps bewust ontworpen om verslavend te zijn. Functies zoals eindeloos scrollen, push-notificaties en gepersonaliseerde content zorgen ervoor dat gebruikers zo lang mogelijk actief blijven. Uiteindelijk wordt het checken van je accounts onderdeel van je dagelijkse routine, zoals ’s ochtends bij het opstaan of ’s avonds voor het slapengaan. Deze gewoontevorming maakt het nog lastiger om los te komen van de constante drang om je telefoon te checken.

Wanneer ben je verslaafd aan social media?

Veel mensen gebruiken dagelijks social media, maar wanneer wordt dit problematisch?

1. Je voelt constant de drang om je accounts te checken, zelfs tijdens andere bezigheden.
2. Je besteedt uren per dag aan social media.
3. Je bent bang om iets te missen als je niet online bent.
4. Je bent obsessief bezig om alles te volgen.
5. Je leven speelt zich vrijwel alleen via je smartphone af.
6. Je verwaarloost je werk, studie of huishoudelijke taken voor social media.
7. Offline activiteiten die je eerder leuk vond, interesseren je minder.
8. Je voelt je angstig, geïrriteerd of gestrest als je niet online kunt zijn.
9. Je verbergt hoeveel tijd je eigenlijk op social media doorbrengt.

Onderzoekers zien socialmediagebruik als problematisch wanneer iemand er dagelijks 5 tot 10 uur of langer aan besteedt. Tijd alleen is echter niet doorslaggevend. Het gaat ook om gebruik dat het dagelijkse leven ernstig verstoort.¹ Het delen van berichten en foto’s is dan niet langer een leuke bezigheid, maar wordt schadelijk voor je gezondheid, relaties, werk of studie.

Waarom zijn jongeren zo vatbaar?

Meer dan de helft van de 12- tot 16-jarigen noemt zichzelf verslaafd aan social media.² Waarom zijn juist jongeren zo gevoelig voor een social media verslaving?

Hersenontwikkeling in de puberteit

De tienerhersenen zijn nog volop in ontwikkeling. Met name de prefrontale cortex, verantwoordelijk voor zelfbeheersing en besluitvorming, is nog niet helemaal ‘af’. Hierdoor zijn jongeren extra gevoelig voor de snelle beloningen die sociale media bieden, de drang om te blijven checken is voor hen dus nóg moeilijker te weerstaan dan voor volwassenen.^3,4

Sociale druk en behoefte aan acceptatie

De behoefte aan sociale acceptatie en bevestiging is bij jongeren sterk. Social media spelen hier handig op in met hun eindeloze stroom aan likes en reacties. Deze digitale schouderklopjes geven een gevoel van eigenwaarde en verbondenheid.³ Het kan echter ook leiden tot obsessief gedrag en FOMO (Fear Of Missing Out), oftewel de angst om iets belangrijks of leuks te missen.⁵

Wat zijn de gevolgen van een social media verslaving?

Van invloed op je gemoedstoestand tot lichamelijke klachten – een social media of telefoon verslaving kan verstrekkende gevolgen hebben, waaronder:

1. Angst en depressie: constant scrollen en vergelijken met anderen kan je mentale gezondheid schaden en het risico op angst en depressie verhogen. Vooral jongeren, die nog volop bezig zijn met het vormen van hun identiteit, zijn hier gevoelig voor.^1,3,6
2. Negatief zelfbeeld: de constante blootstelling aan geïdealiseerde beelden op sociale media kunnen resulteren in een verminderd gevoel van eigenwaarde.
3. Slaapproblemen: nog 'even' je feed checken voor het slapengaan? Geen goed idee. Het blauwe licht van je scherm onderdrukt de aanmaak van melatonine (het slaaphormoon). Dit verstoort je natuurlijke slaap-waakritme en leidt tot slechte nachtrust, wat gevolgen heeft voor je algehele gezondheid.^1,5,6
4. Eenzaamheid: hoewel sociale media bedoeld zijn om mensen te verbinden, kunnen ze paradoxaal genoeg tot isolatie leiden. Oppervlakkige online interacties vervangen diepgaande persoonlijke contacten, waardoor je, ondanks dat je veel ‘vrienden’ hebt, je toch alleen voelt.^5,6
5. Verandering in de hersenstructuur: overmatig social media gebruik kan zelfs de ontwikkeling van je brein veranderen, suggereert recent onderzoek. Vooral gebieden die betrokken zijn bij emoties en impulscontrole, zoals de amygdala en de prefrontale cortex, kunnen veranderen. Dit kan jongeren nog gevoeliger maken voor sociale feedback en stress. Ook kan het leiden tot impulsiever gedrag, als gevolg van een verminderde impulscontrole.⁷
6. Verminderde lichaamsbeweging: urenlang scrollen betekent vaak urenlang zitten, wat het risico verhoogt op overgewicht en daaraan gerelateerde gezondheidsproblemen.⁸ Voor jongeren, in een levensfase waarin lichaamsbeweging zo belangrijk is voor een gezonde ontwikkeling, kan dit serieuze gevolgen hebben op de lange termijn.
7. Oogproblemen: langdurig naar een scherm staren kan leiden tot computer vision syndroom, ook wel  digitale oogvermoeidheid, met symptomen als droge ogen, wazig zicht en hoofdpijn. Voor jongeren die ook veel schermtijd hebben voor school, kan dit extra belastend zijn.⁹
8. Nek- en rugklachten: een gebogen houding tijdens het gebruik van smartphones kan resulteren in een zogenaamde ‘tech neck’ – chronische nek- en rugpijn. Deze klachten kunnen op jonge leeftijd al beginnen en uitgroeien tot langdurige problemen.¹⁰

Digitale detox: hoe kom je van je social media verslaving af?

Een digitale detox is een effectieve manier om je social media verslaving aan te pakken. Door bewust afstand te nemen van social media en andere technologieën, kun je de constante stroom van online prikkels doorbreken en je relatie met technologie herevalueren.

Tijdens een digitale detox richt je je op offline activiteiten en directe interacties met de wereld om je heen. Dit kan variëren van een paar uur per dag tot meerdere weken, afhankelijk van je persoonlijke doelen. Het helpt je stress te verminderen, je concentratie te verbeteren en een gezondere balans te vinden in je dagelijks leven.

Maar hoe begin je eraan? Volg deze stappen:

1. Stel een haalbaar doel: bepaal hoe lang je detox gaat duren. Voor sommigen is een dagelijks telefoonvrij uurtje al een uitdaging, maar voor anderen kan een hele dag zonder scherm een goed startpunt zijn. Begin met een doel dat haalbaar is en bouw daarop voort.
2. Maak een concreet plan: besluit welke apparaten en apps je gaat vermijden en stel een dagelijkse routine op waarin je specifieke tijden reserveert voor social media gebruik. Bijvoorbeeld alleen ’s ochtends van 9 tot 9:30 uur en ’s avonds van 21:00 tot 21:30. Zo creëer je een structuur voor je dag.
3. Vermijd verleidingen: schakel meldingen uit en verplaats social media apps naar een map die minder zichtbaar is of verwijder ze tijdelijk.
4. Vul je tijd bewust in: focus op offline activiteiten zoals sporten of quality time spenderen met vrienden en familie. Gebruik de extra tijd om nieuwe hobby’s uit te proberen of oude hobby’s op te pakken. Denk aan lezen, koken, tekenen, dansen, etc.

Tot slot: grip op je online leven

Social media verbinden ons, maar kunnen ook verslavend werken. Door periodes van digitale detox in te lassen en grip te krijgen op je schermtijd, blijf je de baas over je smartphone in plaats van andersom. Zorg voor een gezonde balans in je on- en offline gedrag voor een gezonde relatie met social media.

Meer advies nodig over een gezonde leefstijl?

Onze productadviseurs beantwoorden graag al jouw vragen en geven gratis advies op maat.

Vraag gratis advies aan

Britt

Productadviseur