Wat zijn specerijen? En wat doen ze voor je gezondheid?

In de oudheid en middeleeuwen vormden de oosterse specerijen een belangrijk handelsproduct. De specerijen dienden in die tijd in de keuken als smaakstoffen en conserveringsmiddelen. Ook schreef men er krachtige werkingen aan toe. Door de schaarste waren specerijen ultieme luxeproducten. In de achttiende eeuw werd de specerijenhandel meer vrijgegeven en kon de teelt ervan globaliseren. Gevolg daarvan was dat de prijzen daalden.¹

Wat zijn specerijen?

Specerijen zijn natuurlijke bestanddelen van planten of hele planten die zijn gedroogd, fijngesneden, gemalen of tot poeder verwerkt. De meeste specerijen komen oorspronkelijk uit Azië en Indonesië. Wat opvalt is het hoge gehalte aan essentiële olie in deze planten en plantendelen. Essentiële oliën worden ook wel etherische of aromatische oliën genoemd. Dit zijn geurstoffen gevormd onder invloed van de zon en opgeslagen in de kleine holtes en kanaaltjes in de plant. Deze geurende oliën bevatten de essentie – de levenskracht – van de plant.¹ Naast de krachtige geur is de uitzonderlijke smaak typerend. 

Deze sterke geur- en smaakstoffen noemen we aroma’s. Van deze specerijplanten worden trouwens niet alleen de bladeren en de stengels gebruikt, maar ook de bloemknoppen, de meeldraden, zaadjes, vruchten, bast en wortelstok. Bekende voorbeelden hiervan zijn:

• De wortelstok van gember en kurkuma.
• De bast van kaneel.
• De bladeren van laurier, salie, peterselie en bieslook.
• De bloemknoppen en meeldraden van saffraan.
• De vruchten of zaden van venkel, karwij, anijs, vlier, peper, muskaat en vanille.

Verschil tussen kruiden en specerijen?

De begrippen specerijen en kruiden worden vaak door elkaar gebruikt en dan bedoelen we niet tijdens het koken! Naast de plantaardige basis van beide zijn er een aantal kleine verschillen:

Kruiden

• Een kruid verwijst vaak naar een smaakmaker afkomstig van een kleine, groene plant.
• De kruidenplanten groeien vaak in een gematigd klimaat (vochtig klimaat met gemiddeld gematigde temperaturen).
• Van een kruidenplant worden voornamelijk de bladeren en de stengels gebruikt.

Specerijen

• Een specerij is vaak afkomstig uit een tropisch of subtropisch klimaat (een niet-droog klimaat waarbij in de koudste maand van het jaar de gemiddelde temperatuur niet lager is dan 18°C).
• Van deze planten wordt naast de bladeren en de stengels ook gebruik gemaakt van de bloemknoppen, meeldraden, zaadjes, vruchten, bast en wortelstok.
• Als kruiden gedroogd zijn noemen we het vaak specerijen. 

Superfood? Superspecerijen!

Je kunt generaliserend stellen dat de smaakbeleving van specerijen pittiger of sterker is dan die van kruiden. Maar over smaak valt natuurlijk te twisten. Feit is dat zowel kruiden als specerijen onze gerechten verrijken. Net als onze gezondheid. Het gezondheidsstimulerende karakter van specerijen is al duizenden jaren bekend. 

In de juiste dosering en met een doordachte combinatie zorgen ze niet alleen voor een explosie aan aroma’s, maar ondersteunen ze je lichaam bij de vertering en opname van voeding. Een goed voorbeeld daarvan zijn specerijen en kruiden met een bittere smaak zoals tijm en salie. Giet heet water bij deze kruiden, voeg wat honing toe en er ontpopt zich een verfijnde thee die verzachting biedt wanneer je een gevoelige maag hebt. 

Dankzij hun gezondheidsbevorderende eigenschappen zou het moderne begrip superfood voor specerijen en kruiden niet misstaan. Immers superfoods zijn voedingsmiddelen welke een hoog gehalte aan voedingsstoffen of bioactieve stoffen bevatten, zoals vitamines, mineralen en antioxidanten. Superspecerijen dus!³

Vijf favoriete specerijen op een rij

Specerijen zijn smaakbommetjes en brengen veel gezondheidsvoordelen met zich mee. Ze houden je lichamelijk en geestelijk in balans. Veel inheemse culturen gebruiken specerijen en kruiden om deze reden al eeuwenlang. Ook de seizoenen spelen een grote rol, want met de juiste specerijen kun je seizoensongemakken voorkomen en word je niet bij elke windstoot het bed ingeblazen. We stellen je graag onze favorieten voor.

Saffraan

Saffraan (Crocus Sativus) is verreweg de duurste specerij ter wereld. Het kruid groeit in de Crocus Saticus Linneaus (Latijnse naam voor de bloem) waarin het allemaal draait om de draadjes in de stamper. Deze zeldzame bloem groeit vooral in Iran, Afghanistan en Spanje. Opmerkelijk is dat deze bloem maar acht dagen per jaar bloeit! Tijdens dit ene bloeimoment per jaar worden ze, met de hand, één voor één geplukt. Voor een gram saffraan heb je honderdvijftig saffraan krokussen nodig!

Even een kilo saffraan halen op de markt is lastig: je betaalt voor een kilo, afhankelijk van de kwaliteit, de bizarre prijs van drie- tot veertienduizend euro! Je begrijpt nu waarom saffraan ook wel “de gouden specerij” of het “rode goud” heet. Nieuwsgierig hoe saffraan smaakt? Dit unieke aroma laat zich het best omschrijven als een aardse honingachtige smaak met een licht bitter accent aan het einde.²

Saffraan en gezondheid

Er zijn meer dan 150 verbindingen gevonden in saffraan waarvan crocine, picrocrocine en safranal; de belangrijkste factoren voor het werkingsmechanisme, de smaak en de geur. Saffraan staat bekend als anti-oxidant en heeft naast de smaakverrijking van de paella en risotto ook een positief effect op je stemming. Dubbel zo blij dus!⁴ Ben je toe aan een saffraanboost? Maak eens een kop thee van dit gouden specerij!

Kaneel

Kaneel komt van het Latijnse woord canella wat stokje betekent. Dit kaneelstokje ontstaat doordat de binnenste bast van de (altijd groene) kaneelboom wordt gedroogd en zichzelf oprolt. Er bestaan veel varianten, maar de belangrijkste zijn de ceylonkaneel of echte kaneel (Cinnamomum Venum) en de cassia (Cinnamomum Cassia). Ceylonkaneel is licht van kleur en heeft een zachte zoete smaak. Cassiakaneel is donker van kleur en sterk van smaak. 

Het aroma en de smaak van kaneel komen vooral uit de essentiële olie en het belangrijkste bestanddeel, cinnamaldehyde en tal van andere bestanddelen.⁶

De typische sterke smaak van cassiakaneel komt door de aromastof coumarine. Ceylonkaneel bevat weinig tot geen coumarine en is dus relatief veilig in gebruik. Koken, bakken of strooien geen probleem. Dat is anders voor de cassiakaneel. Hier kun je toch beter bewust en matig mee omgaan.⁵

Ken je kaneel vooral van de appeltaart, stroopwafel en stoofpeertjes? De geschiedenis van dit specerij gaat duizenden jaren terug. Vierduizend jaar geleden werd het specerij al in de Chinese keuken gebruikt en door de Egyptenaren toegepast om hun mummies te balsemen. 

Op zoek naar de wilde kaneelboom? Deze groeit alleen in een tropisch klimaat, en dan het liefst aan de kust voornamelijk in het zuiden van India, Sri Lanka (vroeger Ceylon), Indonesië, Vietnam en China.

Kaneel gezond en verleidelijk

Kaneel is gezond en zit vol met krachtige anti-oxidanten zoals polyfenolen. Polyfenolen beschermen het lichaam tegen vrije radicalen en helpen de stofwisseling en het energieniveau van het lichaam te reguleren. 

Het is ook een verwarmende nutriënt die je zintuigen behoorlijk kan verleiden…ogen dicht en je waant je in de wereld van Sinterklaas, kerst, appelmoes en kaneelstokken op de kermis!

Kurkuma

Kurkuma (spreek uit: koer-koe-ma) of Indiase geelwortel is een specerij gewonnen uit de plant Curcuma Longa, lid van de Gemberfamilie. Je komt deze geelwortel ook tegen onder de volgende benamingen:

• Indiase geelwortel
• Koenier
• Koenjit
• Tarmeriek (turmeric in het Engels)

Je koopt deze gele peen vaak in wortelvorm of als poeder. Het merendeel van de kurkuma-oogst komt uit India en Zuidoost-Azië en de smaak is mild bitter. Kurkuma heeft een zeer duidelijk aroma en zorgt voor een typerende smaak en volop kleur in veel gerechten.

Een populair worteltje kun je stellen: naast het gebruik van dit gele wonder in de keuken wint het terrein op gezondheidsgebied. Een superfood mag kurkuma zich zeker noemen.

Curcumine

De in de intens gekleurde specerij aanwezige werkzame stof is curcumine. Deze stof heeft vele eigenschappen en levert het lichaam diverse vitamines en mineralen. Bovendien bevordert kurkuma de spijsvertering en komt het de gezondheid van de maag ten goede.⁹

Kurkuma met zwarte peper

Curcumine kent een groot nadeel: je lichaam kan het niet zo goed opnemen. Ofwel: de biologische beschikbaarheid is laag. Wanneer je kurkuma eet of drinkt, neemt je lichaam dus maar een paar procent van dit bestanddeel op, de rest verlaat het lichaam weer via je ontlasting. 

Daarom heeft het wat ‘hulp’ nodig. Er zijn een aantal manieren die de opname van curcumine verbeteren:

• Gelijktijdige inname met zwarte peper, waarin het stofje piperine zit dat zorgt voor een betere opname.⁸ Deze combinatie nog niet uitgeprobeerd? Je kunt het toepassen bij vele gerechten, bijvoorbeeld een heerlijke curry of een Hollandse agv'tje.
• Gebruik van een vetoplossing in plaats van water.

Wil je meer lezen over de opneembaarheid van kurkuma? Lees ons blog hierover!

Gember

Gember is een specerij met een vrij sterke, maar voor de liefhebbers aangename smaak en wordt gewonnen uit de wortelstok van de gemberplant Zingiber officinale uit de Gemberfamilie. Het is één van de oudste en meest geconsumeerde specerijen ter wereld! De gemberplant komt uit het zuiden van Azië maar wordt tegenwoordig vooral geteeld in India, China, Jamaica en Brazilië. 

Een multi-inzetbaar nutriënt die geen vorm te gek is: geraspt, in plakken, gedroogd, in poedervorm, als thee, in siroop en als bier. De keuze is reuze. 
Naast de typerende scherpe smaak bejubeld men nog meer karaktertrekjes van deze ginger: 

• De wortel ondersteunt bij een betere opname van voedingsstoffen en is een wondermiddel wanneer je misselijk bent. 
• Het is een rijke, verwarmende aanvulling in thee of soep. 
• De specerij helpt het lichaam bij snotneuzen en verbetering van de bloedsomloop.

In de Indonesische keuken gebruikt men gember vooral in hartige gerechten, zoals babi ketjap en babi pangang. In Nederland vinden we deze spicy noot terug in zoetigheid: kruidkoek, speculaas en pepernoten!

Geschiedenis van de pepernoot (en kruidnoot natuurlijk!)

De typische Nederlandse traditie van het strooien van pepernoten of kruidnootjes gaat terug naar de zestiende eeuw. In die tijd kregen kinderen bij het Sinterklaasfeest pepernoten die gemaakt waren van deegresten van peper- en kruidkoek. 

De pepernoot zoals we die nu kennen kreeg een upgrade in de achttiende eeuw: zeelieden namen specerijen als peper, nootmuskaat, kaneel, gember en kruidnagel mee uit het Verre Oosten en verrijkten zo de saaie deegresten.⁷ De hedendaagse kruidnoot is gemaakt van tarwebloem en speculaaskruiden: kaneel, nootmuskaat, kruidnagel, gemberpoeder, kardemom en witte peper. Dat is een hele mond vol!

Tot slot

Specerijen: nog ouder dan de weg naar Rome en tóch de superfood anno nu. Specerijen hebben zich door de eeuwen heen ontwikkeld van handelswaar, conserveringsmiddel en smaakversterker naar veelzijdige aromatische gezondheidsbommetjes. De explosie die specerijen teweegbrengen op zintuigelijk niveau is wonderlijk: saffraan, kaneel, kurkuma, peper en gember hebben te meer bewezen dat specerijen goed doen op je tong maar zeker ook voor je gezondheid. 

Wat hebben deze specerijen nog meer met elkaar gemeen? Ze helpen je glansrijk de donkere en koude seizoenen door te komen omdat ze warmte, energie stimuleren en onze immuniteit een warm hart toedragen. Combineer ze met je favoriete seizoensgroenten, brouw er thee van of verwen jezelf met pepernoten.