Pesticiden op groenten en fruit: moet je je zorgen maken?

Wat zijn pesticiden en waarom worden ze gebruikt?

Pesticiden zijn middelen die in de landbouw (vaak preventief) worden gebruikt om gewassen te beschermen tegen ziekten, plagen en onkruid. Dit kan bijvoorbeeld gaan om insecticiden tegen insecten, herbiciden tegen onkruid en fungiciden tegen schimmels. Met behulp van deze chemische bestrijdingsmiddelen blijven de gewassen langer houdbaar en kan verspilling worden voorkomen. Ze laten echter vaak residuen achter op bijvoorbeeld groenten en fruit, terwijl ze zich ook verspreiden naar de bodem, het water en zelfs de lucht. Wetenschappers maken zich hier al jaren zorgen over.

Intussen weten we dat we via voeding regelmatig kleine hoeveelheden pesticiden binnenkrijgen. Zo publiceerde de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) eerder dit jaar haar verslag over residuen van pesticiden in voedsel, waarin we lezen dat 41% van de Europese groenten en fruit positief testte. In bijna alle gevallen bleven de afzonderlijke hoeveelheden binnen de wettelijke “veilige” limieten, maar dat stelt wetenschappers niet gerust.^1,2

Het cocktaileffect

Wat we niet weten, is het gecombineerde effect van de stoffen. Van de voedingsmiddelen die positief testten, bevatten 23% namelijk een cocktail van twee of meer verschillende pesticiden. Het ontbreken van de kennis over de mogelijke risico’s die ontstaan wanneer deze stoffen samenkomen, roept vragen op over de langetermijngevolgen. Tot op heden wordt de cocktailwerking namelijk niet meegenomen in de veiligheidsbeoordelingen, net zoals de cumulatieve blootstelling aan dezelfde stof via meerdere bronnen en de verspreiding via de lucht.^2,3

Wat is glyfosaat en waarom is het controversieel?

In de jaren ‘70 kwam RoundUp op de markt, een nieuw middel om onkruid te bestrijden met de werkzame stof glyfosaat. Deze stof werkt door enzymen te blokkeren die nodig zijn voor de groei van planten, waardoor ze schade oplopen of afsterven. Hierdoor kunnen boeren efficiënter werken en de landbouwproductie aanzienlijk verhogen. Maar glyfosaat ontvangt ook al jarenlang felle kritiek.

De kritiek op glyfosaat gaat voornamelijk over de mogelijke schadelijke gevolgen voor zowel onze gezondheid als voor het milieu. Zo werd het door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aangemerkt als “waarschijnlijk kankerverwekkend” en wekt het bezorgdheid vanwege de impact op de biodiversiteit. Europese autoriteiten zoals de EFSA en ECHA blijven echter stellen dat het veilig is binnen de huidige limieten.^2,4,5

Toch is het voor particulieren in Nederland inmiddels verboden om glyfosaat te gebruiken. Hiermee willen ze hogere blootstelling en onbedoelde milieuschade voorkomen, omdat vaak de juiste kennis en middelen ontbreken. In de landbouw wordt glyfosaat nog steeds op grote schaal toegepast, en residuen van het pesticide worden inmiddels teruggevonden op locaties die ver van landbouwgrond liggen, zoals in natuurgebieden en water.^6,7 Verschillende Europese studies ontdekten zelfs sporen van glyfosaat in urine, waarbij de concentratie bij boeren en kinderen hoger was.^8,9

Veroorzaakt glyfosaat Parkinson?

Glyfosaat wordt vaak genoemd als een van de mogelijke risicofactoren voor negatieve effecten op de cognitieve gezondheid. In dierenstudies zijn er aanwijzingen dat de stof schade kan toebrengen aan dopamineproducerende cellen, kan bijdragen aan een verstoring van het evenwicht tussen schadelijke stoffen en antioxidanten in het lichaam en het evenwicht van bacteriën in de darmen kan verstoren. Elk van deze processen zou een keten van reacties kunnen veroorzaken die uiteindelijk de hersenen kunnen aantasten. Tot nu toe lieten alleen dierenstudies en laboratoriumonderzoeken deze effecten zien.¹⁰

Europese instanties, zoals EFSA, zien dan ook geen specifieke zorgen die verlenging van de toelating van glyfosaat in de weg staat en achten het veilig binnen de huidige limieten. Toch blijft de vraag of huidige testmethoden wel volledig genoeg zijn.¹⁰

Welke groenten en fruit bevatten de meeste pesticiden?

Verschillende soorten groenten en fruit kunnen uiteenlopende hoeveelheden pesticiden bevatten. Dit komt doordat sommige soorten gevoeliger zijn voor bijvoorbeeld schimmel en insectenplagen dan andere soorten, waardoor er meer pesticiden gebruikt worden tijdens de teelt. Zo staan aardbeien door hun gevoelige karakter vaak hoog in lijsten zoals de  “Dirty Dozen”, samengesteld door internationale milieuorganisaties.

Hoewel deze lijst is gebaseerd op gegevens van de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) en het Amerikaanse ministerie van Landbouw, kan de Dirty Dozen-lijst ook voor ons relevant zijn omdat veel van deze producten wereldwijd worden verhandeld.

Zo zag de top 12 van 2024 eruit van de meest bespoten gewassen én geschilde groenten en fruit:¹¹

1. Aardbeien
2. Spinazie
3. Boerenkool, snijbiet en kaisoi
4. Druiven
5. Perziken
6. Peren
7. Nectarines
8. Appels
9. Paprika’s en chilipepers
10. Kersen
11. Blauwe bessen
12. Sperziebonen

De lijst komt bovendien sterk overeen met een Europees onderzoek, waar blauwe bessen, perziken en aardbeien ook hoog scoren. Daarnaast kwamen groenten zoals (knol)selderij en bloemkool eveneens naar voren als gewassen met hogere hoeveelheden pesticiden. Opvallend genoeg waren het in deze studie vooral groenten en fruit uit België, Frankrijk, Spanje en Italië met de meeste besmettingen.^12,13

Groenten en fruit die daarentegen lagere concentraties pesticiden bevatten zijn bijvoorbeeld avocado’s, maïs, ananas en uien, omdat deze minder bescherming tegen ziekten en plagen vereisen.¹⁴

Kun je pesticiden verwijderen met wassen en schillen?

Wassen en schillen wordt altijd geadviseerd om de blootstelling aan pesticiden te verminderen, maar heeft dat wel zin? Uit een recente studie blijkt dat sommige pesticiden door de schil heen kunnen dringen en in de pulp terechtkomen. Dit betekent dat zelfs wanneer je de buitenste laag verwijdert, er nog steeds een deel van de pesticiden kan achterblijven in je voedingsmiddel. Wassen en schillen is dus niet compleet zinloos, maar je voorkomt de blootstelling aan pesticiden er helaas niet volledig mee.¹⁰

Let daarbij wel op dat de schil van groenten en fruit vaak het grootste deel van de vitamines, mineralen, vezels en antioxidanten bevat. De gezondheidsvoordelen hiervan wegen doorgaans zwaarder dan de eventuele risico’s van pesticideresiduen. Daarom geven wij de voorkeur aan het grondig wassen.

Is biologische groente en fruit vrij van pesticiden?

Biologisch geteelde groenten en fruit bevatten doorgaans minder pesticiden, maar zijn niet volledig vrij van residuen. Dit komt doordat het gebruik van pesticiden in de biologische landbouw niet volledig verboden is, maar pas mag worden toegepast wanneer natuurlijke alternatieven niet volstaan. Daarnaast kunnen pesticiden van omliggende niet-biologische akkers via wind of water op biologisch gewassen terechtkomen. Desondanks tonen studies aan dat een biologisch dieet zorgt voor een duidelijke afname van pesticiden in urine en draagt het bij aan de bescherming van de biodiversiteit.^15,16

Tot slot: moet je je zorgen maken?

Wat betreft pesticiden is duidelijk dat er nog veel te leren valt, zoals over gevolgen voor onze gezondheid op de lange termijn, het cocktaileffect en aan hoeveel we daadwerkelijk worden blootgesteld via verschillende bronnen. Maar die blootstelling, daar ontkomen we bijna niet aan bij het eten van groenten en fruit. Betekent dit dat we het maar moeten laten staan? Zeker niet, benadrukken ook wetenschappers. Deze voedingsmiddelen leveren ons nog steeds waardevolle nutriënten die we niet kunnen missen. Wat je wel kunt doen, is wat bewuster zijn. Kies je voor gevarieerde en biologische producten die je goed wast. Zo beperk je de blootstelling aan pesticiden zoveel mogelijk, terwijl je profiteert van de gezondheidsvoordelen van deze voedingsmiddelen.

Meer advies nodig over een gezond voedingspatroon?

Onze productadviseurs beantwoorden graag al jouw vragen en geven gratis advies op maat.

Vraag gratis advies aan

Britt

Productadviseur