Vagina uit balans? Alles over het vrouwelijk microbioom

Wat is het vaginale microbioom?

Niet alleen in onze darmen huist zich een heel netwerk van micro-organismen, maar ook onze huid, mond en vagina hebben een eigen microbioom. De vaginale flora bevat een samenstelling van micro-organismen zoals bacteriën, gisten en schimmels die een essentiële rol spelen in onze gezondheid.

Bij de geboorte komt een baby voor het eerst in contact met micro-organismen uit de omgeving, waaronder die van de moeder.¹ Deze micro-organismen vormen onder andere de basis van het vaginale microbioom. De samenstelling van het vrouwelijk microbioom verandert voortdurend, onder invloed van interne en externe factoren zoals genetica, voeding, hormonen en antibiotica.

Door hormonale veranderingen tijdens levensfases zoals de mentruatie, zwangerschap en menopauze varieert de samenstelling van de vaginale flora. Tijdens de puberteit neemt bijvoorbeeld de productie van oestrogeen toe waardoor lactobacillen dominanter worden. Lactobacillen maken het vaginale microbioom stabiel. Tijdens de menopauze dalen de oestrogeenniveaus juist.

Waaruit bestaat het vaginale microbioom?

Hoewel ons darmmicrobioom goed gedijt bij een zeer diverse samenstelling van bacteriën, is dit verre van ideaal voor het vaginale microbioom. Hier zijn slechts een of twee verschillende soorten gewenst, maar die kennen wel vele variaties of stammen. De lactobacillen zijn de dominante soort van het volwassen vaginale microbioom.

De meest voorkomende lactobacillen van het vaginale microbioom zijn:^1,2

• L. jensenii
• L. gasseri
• L. iners
• L. crispatus

Wat zijn lactobacillen en wat is hun functie?

Een goed evenwicht tussen lactobacillen en andere micro-organismen is van groot belang voor de gezondheid van de vagina. Lactobacillen zijn melkzuurbacteriën die de vagina op verschillende manieren beschermen tegen groei van pathogenen en indringers van buitenaf:

• Ze vormen biofilms, een slijmlaag van micro-organismen die fungeert als een schild om de vaginawand te beschermen.
• Ze zetten glycogeen om in melkzuur, wat de pH-waarde van de vagina verlaagt (zuurder).¹ Een zure omgeving houdt de groei van slechte bacteriën, gisten en schimmels in toom. De pH van de vagina ligt idealiter tussen de 3.8 en 4.5.
• Sommige lactobacillen scheiden waterstofperoxide af wat een gunstige rol speelt in de afweer van de vagina tegen slechte micro-organismen.²

Waardoor raakt het vrouwelijk microbioom uit balans?

Als er te weinig lactobacillen aanwezig zijn, kunnen andere bacteriën, zoals Gardnerella vaginalis, de overhand krijgen. Hierdoor stijgt de natuurlijke pH van de vagina en hebben pathogenen zoals de candida schimmel vrij spel. Dit wordt ook wel een vaginale disbalans of dysbiose genoemd.

Een vaginale dysbiose kan allerlei oorzaken hebben. Dit zijn de belangrijkste:^1,2

• Hormonale veranderingen. Tijdens de menstruatie en overgang dalen de oestrogeenniveaus waardoor het aantal lactobacillen afneemt. Tijdens de zwangerschap vindt er juist een sterke toename van oestrogeen plaats.
• Antibioticagebruik. Antibiotica doden niet alleen de slechte bacteriën, maar ook de goede lactobacillen bacteriën.
• Seksueel contact. Sperma en speeksel verhogen de zuurgraad in de vagina. Ook komt de vagina bij geslachtsgemeenschap in aanraking met allerlei bacteriën.
• Irritatie van de vagina. Het gebruik van zeep of andere intieme verzorgingsproducten kunnen invloed hebben op de pH-waarde. Ook chemicaliën in maandverband of tampons kunnen een impact hebben.
• Voeding en leefstijl. Een ongezond dieet en een ongezonde leefstijl kunnen het immuunsysteem verzwakken, waardoor de vagina minder goed in staat is om infecties te bestrijden.
• Hormonale anticonceptie. Vrouwen die een hormoonspiraaltje gebruiken, beschikken over minder lactobacillen en meer Gardnerella vaginalis. Bij het gebruik van de anticonceptiepil wordt juist een grotere hoeveelheid lactobacillen gevonden.
• Stress. Cortisol remt de productie van vaginaal glycogeen waardoor de pH-waarde van de vagina toeneemt.
• Genetische factoren. Vrouwen van Latijns-Amerikaanse en Afro-Amerikaanse afkomst hebben vaak minder lactobacillen.

De gevolgen van een disbalans van het vrouwelijk microbioom

Veel voorkomende klachten van een disbalans van het vrouwelijk microbioom zijn jeuk, irritatie, roodheid, branderig gevoel, afwijkende afscheiding, onaangename (visachtige) geur en pijn tijdens het vrijen. Daarnaast zijn er ook meer ingrijpende gevolgen die een vaginale dysbiose met zich meebrengt. Hoewel er nog meer onderzoek nodig is, zijn onderstaande gevolgen in verband gebracht met een vaginale disbalans.

Vruchtbaarheid

Een verstoord vaginaal microbioom is geassocieerd met een verminderde vruchtbaarheid. Het vaginale microbioom lijkt van belang te zijn bij de bevruchting van een eicel, de innesteling van het embryo en de kans op zwangerschap.³

Zwangerschapscomplicaties

Vooral aan het begin van de zwangerschap lijkt een vaginale dysbiose het risico op complicaties zoals een miskraam of vroeggeboorte te vergroten.^4,5

Infecties en SOA's

Wanneer de weerbaarheid tegen slechte micro-organismen laag is, kunnen bepaalde gezondheidsproblemen ontstaan. Zo is de kans groter op infecties van de urinewegen en de blaas, en het krijgen en overdragen van seksueel overdraagbare aandoeningen.^6,7

Kwaliteit van leven

Niet alleen de fysieke gezondheid, maar ook de mentale gezondheid wordt aangedaan bij een disbalans van het vaginale microbioom. Het heeft een grote impact op de kwaliteit van leven van vrouwen.⁸ Veel vrouwen voelen zich “vies”, ervaren een gevoel van onzekerheid of schamen zich.⁹

Hoe de balans van het vaginale microbioom herstellen?

De vagina heeft een zelfreinigende functie. Niet alleen de juiste zuurgraad zorgt ervoor dat pathogenen bestreden worden, ook vaginale afscheiding helpt bij het schoonhouden van de vagina. Afscheiding bestaat uit vocht en slijm die dode cellen en micro-organismen afvoeren.

Antibioticagebruik

Antibiotica wordt vaak ingezet bij het behelpen van een vaginale disbalans. Hoewel het een doeltreffende manier is om slechte bacteriën en schimmels te doden, vernietigt het daarbij ook de goede lactobacillen. Hierdoor is de kans op terugkerende problemen groot. Bovendien kan regelmatig gebruik van antibiotica leiden tot resistentie.¹⁰

Gebruik van probiotica

Meerdere onderzoeken suggeren dat orale toediening kan leiden tot de migratie van probiotica van het rectum naar de vagina. Hoewel het rectum niet direct verbonden is met de vagina liggen deze dicht bij elkaar, wat soms tot gevolg heeft dat symptomen in een van deze gebieden van invloed kunnen zijn op de andere. Dit is aangetoond voor probiotische bacteriën, voornamelijk Lactobacilli.¹¹

Alle bacteriën in de vagina samen (vaginale microbiota), wordt ook bepaald door de bacteriën in de darmen, de darmflora. Vooral de bacteriesoort L. crispatus speelt een belangrijke rol in de gezondheid van de vagina. Vrouwen waarbij deze soort veel voorkomt, hebben minder vaak last van vaginale klachten. Toedienen van L. crispatus heeft een gunstige invloed op het verminderen van klachten als jeuk, irritatie en afwijkende afscheiding.¹²

Hoewel probiotica veelbelovend lijkt, wordt er niet altijd het gewenste effect gevonden. Dit kan te maken hebben met verschillende factoren, zoals:

• De (combinatie van) bacteriestammen die worden gebruikt
• Genetische verschillen tussen vrouwen
• De levensfase waarin vrouwen zich bevinden

Lees ook ons artikel of probiotica ná antibiotica nodig is.

Saccharomyces cerevisiae

Een combinatie van probiotica met de gist Saccharomyces cerevisiae kan de overleving en het effect van lactobacillen in de darm verhogen. Zo toonde een veelbelovende klinische studie de migratie van gist van de darm naar de vagina aan.¹³ Meer onderzoek is echter nodig om een dieper inzicht te krijgen in de complexe aard van deze migratie.

In een eerder geschreven blog keken we naar de wetenschap achter probiotica en de darmen.

Tot slot

Een gezond vrouwelijk microbioom is belangrijk voor de fysieke en mentale gezondheid van vrouwen. Een vaginale dysbiose, waarbij slechte micro-organismen overheersen, kan leiden tot jeuk, irritatie en meer ingrijpende gevolgen. Probiotica kunnen helpen het vaginale microbioom te herstellen, maar meer onderzoek is nodig om de beste behandeling te bepalen.