Oestrogeendominantie: alles over deze verstoorde balans

Wat is oestrogeen? 

Oestrogeen is het bekendste vrouwelijke geslachtshormoon en wordt in ons lichaam omgezet vanuit cholesterol. Hormonen vergemakkelijken de communicatie tussen cellen in het hele lichaam. Cellen die receptoren voor oestrogeen bevatten, hebben functies die daardoor worden geactiveerd of gedeactiveerd. Zie oestrogeen als een sleutel en oestrogeenreceptoren als een slot – samen zorgen ze ervoor dat veel van jouw lichaamssystemen werken.

Oestrogeen staat vooral bekend als het vrouwenhormoon, waar testosteron bekend staat als het mannenhormoon. Hoewel we deze hormonen identificeren met een specifiek geslacht, worden beide bij zowel vrouwen als mannen gevonden. Vrouwen hebben gemiddeld meer oestrogeen en mannen meer testosteron.

Oestrogeendominantie

Oestrogeendominantie is een al te vaak voorkomend gezondheidsprobleem voor veel vrouwen én mannen. Ook als de hormoonspiegels binnen het normale bereik liggen, kan oestrogeendominantie optreden wanneer het oestrogeenniveau relatief hoog is in vergelijking met het niveau van progesteron en/of testosteron.

Om oestrogeendominantie beter te begrijpen, is het belangrijk dat je weet hoe oestrogeen en progesteron in je lichaam werken. Oestrogeen is een verzamelnaam voor verschillende typen van dit hormoon. Deze typen hebben verschillende functies in het lichaam gedurende verschillende levensfasen. Tijdens de zwangerschap worden bijvoorbeeld verschillende soorten oestrogeen aangemaakt om de ontwikkeling van de baby te ondersteunen. 

Wat doet oestrogeen 

Oestrogenen spelen vele rollen in het lichaam en hoewel veel van deze rollen betrekking hebben op reproductieve gezondheid, zijn er nog andere belangrijke functies. Oestrogenen dragen bij aan de cognitieve, bot- en cardiovasculaire gezondheid, evenals lichamelijke processen zoals de immuunfunctie en het verouderingsproces.^1,2

Voor menstruerende vrouwen fluctueren de oestrogeenspiegels sterk gedurende de cyclus. Van de laagste niveaus tijdens de menstruatie tot een piek vlak voor de eisprong. In de dagen na de eisprong volgt een scherpe daling, oplopend tot een kleine piek, waarna een geleidelijke afname tot na de menstruatie volgt (zie figuur 1).

Voor vrouwen in de menopauze is oestrogeen over het algemeen nog steeds aanwezig, weliswaar in veel lagere niveaus dan tijdens de menstruatie. Bij mannen blijven de oestrogenen gedurende het hele leven relatief laag en nemen ze geleidelijk toe op volwassen leeftijd naarmate de testosteronniveaus geleidelijk afnemen. 

Figuur 1: De fluctuerende oestrogeenspiegels gedurende de cyclus.

Wat doet progesteron?

Hoewel progesteron vaak wordt gezien als een vrouwelijk hormoon vanwege de belangrijke rol voor een gezonde zwangerschap, hebben mannen ook progesteron nodig. Voornamelijk om testosteron te produceren. Progesteron wordt bij vrouwen aangemaakt in de bijnieren en eierstokken en bij mannen in de bijnieren en testikels.

Progesteron is daarbij een voorloper voor andere hormonen en speelt een rol bij de botontwikkeling, cognitieve functie, slaapkwaliteit, bloedsuikerspiegel en energieproductie. Progesteron helpt ook om de hormonale balans te behouden.²

Net als oestrogeen veranderen de progesteronspiegels gedurende de cyclus bij menstruerende vrouwen. Naarmate mannen en vrouwen ouder worden, neemt de algehele productie van progesteron geleidelijk af, wat bijdraagt aan symptomen die gepaard gaan met de menopauze bij vrouwen en lage testosteronniveaus bij mannen. 

Oorzaken van oestrogeendominantie

Voor een optimale gezondheid is het belangrijk dat de oestrogeenwaarden en progesteronwaarden in een juiste verhouding in je lichaam aanwezig zijn. Helaas is dat evenwicht bij veel vrouwen verstoord. In feite kun je drie oorzaken van oestrogeendominantie aanwijzen:

1. Het lichaam produceert te veel oestrogeen
2. Het lichaam produceert onvoldoende progesteron, waardoor het geen tegenwicht kan bieden aan het oestrogeengehalte
3. Er is sprake van een verstoorde afbraak van oestrogenen. Wanneer de lever niet adequaat overbodige oestrogenen kan afbreken, blijven ze in het lichaam ronddwalen wat voor oestrogeendominantie kan zorgen.

Het is belangrijk om te weten hoe je oestrogeendominantie kunt corrigeren. Zo is een bekend feit dat voeding en levensstijl een sleutelrol spelen en de hormoonspiegels kunnen beïnvloeden. Onderzoek heeft bijvoorbeeld aangetoond dat ons westerse voedingspatroon een negatief effect kan hebben op de oestrogeenspiegels.³ 

Het vermijden of beperken van bepaalde voedingsmiddelen, of het eten van specifiek voedsel, kan helpen de oestrogeenspiegels te verlagen en de oestrogeendominantie te beheersen. 

Signalen van oestrogeendominantie

Hoewel oestrogeendominantie op elk moment kan optreden, worden symptomen van oestrogeendominantie vaak merkbaar tijdens de vruchtbare periode. Ongemakken die verband houden met oestrogeendominantie bij vrouwen zijn onder meer:

• Pijnlijke en/of onregelmatige menstruatie;
• Gevoelige borsten;
• Verminderd libido;
• Gewichtstoename;
• Stemmingswisselingen;
• Slaapproblemen;
• Onrust;
• Haaruitval. 

De symptomen die mannen kunnen ervaren, lijken veel op die van vrouwen: toename van buikvet, laag libido, hersenmist, vermoeidheid, neerslachtigheid, onrust en slapeloosheid. 

Kun je ook een oestrogeen tekort hebben?

Een lage oestrogeenwaarde is een normaal resultaat van veroudering, met name door de overgang en de menopauze kan je als vrouw last hebben van lage oestrogeenwaardes. Symptomen van oestrogeen tekort zijn dan ook vergelijkbaar met die van de overgang. Denk aan opvliegers, vaginale droogheid, onvruchtbaarheid, onregelmatige menstruatie, etc. 

Lage oestrogeenniveaus op jongere leeftijd zijn niet normaal en kunnen duiden op een oestrogeentekort. Jonge vrouwen kunnen een oestrogeen tekort ervaren als gevolg van:

• Overmatige lichaamsbeweging;
• Eetstoornissen;
• Genetische afwijkingen;
• Medicijnen;
• Een slecht functionerende hypofyse;
• Prematuur ovarieel falen (vervroegde overgang)

Oestrogeentekort aanvullen

Lage oestrogeenspiegels die te herleiden zijn naar leefstijl kunnen over het algemeen ook weer hersteld worden door aanpassingen in leefstijl:

• Streef naar een gezond lichaamsgewicht: ondergewicht is een risicofactor voor lage hormoonspiegels. Probeer zo puur en gevarieerd mogelijk te eten en schuw daarbij gezonde bronnen van vet niet. Veel van onze hormonen, waaronder oestrogeen, worden geproduceerd vanuit cholesterol! Neem eventueel contact op met een zorgprofessional voor persoonlijke begeleiding.
• Matige lichaamsbeweging: Overtraining kan bijdragen aan een oestrogeen tekort waardoor belangrijke hulpbronnen uitputten die jouw lichaam hard nodig heeft om te functioneren. Wissel intensievere workouts dan ook af met genoeg rustdagen en dagen waarop je rustigere vormen van lichaamsbeweging doet, zoals yoga of wandelen. 
• Verminder stress: te veel stress kan ervoor zorgen dat hormonen zoals oestrogeen en progesteron uit balans raken.
• Zorg voor voldoende slaap: wanneer je slaapt herstelt en laadt je lichaam weer op. Mede door een goede nachtrust kunnen ook je hormonen goed hun werk doen. Volwassenen hebben gemiddeld zeven tot negen uur slaap per nacht nodig. 

Waar zit oestrogeen in

Oestrogeen wordt ten eerste natuurlijk door ons lichaam zelf aangemaakt. Daarnaast zijn er ook externe factoren waardoor je meer oestrogeen of oestrogeenachtige stoffen binnen kunt krijgen. Hierbij kun je denken aan:

• Fyto-oestrogenen in voeding
  Voedingsmiddelen zoals sojabonen, klaver, erwten, en druiven bevatten moleculen die lijken op oestrogeen. Hoewel fyto-oestrogenen veel bewezen gezondheidsvoordelen hebben, kunnen ze enkele bijwerkingen hebben als ze in overmaat worden aangevuld.
• Xeno-oestrogenen in onze leefomgeving 
  Xeno-oestrogenen zijn chemische verbindingen afkomstig uit de petrochemische industrie die dezelfde werking hebben als lichaamseigen oestrogeen, vaak zelfs krachtiger. Xeno-oestrogenen vinden we helaas enorm veel terug in onze leefomgeving. Zo vinden we deze chemische vorm terug in onder andere bestrijdingsmiddelen, onkruidverdelgers, plastics, antiaanbakpannen, oplosmiddelen, schoonmaakmiddelen, zonnebrand, medicijnen, cosmetica, verzorgingsmiddelen en parfums.
• Leefstijlfactoren
  Leefstijlfactoren zoals chronische stress, ongezonde voeding en een sedentaire leefstijl kunnen oestrogeendominantie in de hand werken.
• Hormonale anticonceptie
  De natuurlijke cyclus van een vrouw bestaat uit stijgende en dalende niveaus van oestrogeen en progesteron. De anticonceptiepil werkt door oestrogeen op een hoog niveau te houden zodat het lichaam denkt dat het zwanger is. Daarbij geeft de pil synthetisch progesteron af, wat de natuurlijke progesteronproductie onderdrukt. De combinatie van deze functies maakt dat de pil oestrogeendominantie kan helpen veroorzaken.

Hoe kun je oestrogeendominantie tegengaan?

1. Zorgen voor een goede darmwerking en -gezondheid

Wat kun je doen om oestrogeendominantie tegen te gaan? Hoewel het misschien gek klinkt, is een gezond spijsverteringsstelsel essentieel voor het handhaven van optimale hormoonspiegels. Oestrogeen wordt namelijk via je spijsverteringskanaal uit het lichaam verwijderd.

Het darmmicrobioom bestaat uit een groot aantal bacteriën, micro-organismen en schimmels. Dit ecosysteem handhaaft de algemene gezondheid van jouw spijsverteringsstelsel en eventuele onevenwichtigheden kunnen negatieve gezondheidseffecten hebben.

Er zijn specifieke bacteriën in de darm die verantwoordelijk zijn voor het metaboliseren (omzetten) en afvoeren van oestrogeen uit je lichaam. Als deze bacteriën hun werk niet kunnen doen, wordt oestrogeen opnieuw in het lichaam opgenomen, wat oestrogeendominantie kan veroorzaken.

De darmgezondheid kan worden verbeterd door het consumeren van voeding rijk aan probiotica, zoals gefermenteerde voedingsmiddelen⁴, vezelrijk voedsel en een over het algemeen gezonde levensstijl. Dit betekent voldoende slapen, regelmatig sporten en stress verminderen.

2. Minimaliseer chemicaliën in je leefomgeving 

Veel van de dingen die we in ons dagelijks leven gebruiken bevatten xeno-oestrogenen, stoffen die qua structuur vergelijkbaar zijn met oestrogeen. Deze xeno-oestrogenen kunnen de activiteit van het hormoon in het lichaam nabootsen en oestrogeendominantie veroorzaken.

Deze chemicaliën zijn overal in te vinden, helaas. Van persoonlijke verzorging zoals zeep, make-up, nagellak en tandpasta tot huishoudelijke schoonmaakmiddelen zoals wasmiddel en reinigingssprays.

Probeer producten die stoffen als BPA (Bisfenol A) en ftalaten (phthalates) bevatten te vermijden.⁵ En als je producten met een parfum kiest, ga dan voor parfum op basis van biologische etherische oliën.

Tips om chemicaliën in je leefomgeving te minimaliseren:

• Ga voor 100 procent biologische en natuurlijke cosmetica, verzorgingsmiddelen en schoonmaakmiddelen
• Ruil producten waar parfum in zit om voor producten die gebruik maken van biologische etherische oliën, of maak je eigen schoonmaak- of verzorgingsmiddelen!
• Wissel je antiaanbakpannen in voor keramische pannen
• Eet zoveel mogelijk puur en biologisch dynamisch 

3. Ondersteun je leverfunctie

Je lever speelt een sleutelrol als het gaat om je hormoonbalans. Bij een goede werking van je lever worden overbodige oestrogenen namelijk efficiënt door je lever afgebroken en afgevoerd. Wanneer je leverfunctie niet optimaal is dan kunnen overbodige oestrogenen blijven rondzwerven en voor een disbalans zorgen. Je kunt je lever onder andere ondersteunen door:

• Puur, biologische en hormoonproof te eten.
• Na 8 uur ’s avonds niets meer te eten. Op deze manier is je avondeten verteerd wanneer je gaat slapen en kan je lever goed voorbereid aan de ontgifting beginnen.
• Beweeg voldoende en wissel krachttraining af met rustige lichaamsbeweging zoals yoga, pilates of wandelen.
• Plan regelmatig eens een saunabezoek. Zweten ondersteunt de ontgiftende werking van je lever.
• Drink voldoende (gefilterd) water en kruidenthee (bijvoorbeeld brandnetelthee).
• Vermijd alcohol en drugs, en drink niet meer dan twee koppen koffie per dag. 

Tot slot

Het vrouwelijke hormoonsysteem is delicaat en complex. In een uitgebalanceerd hormonaal systeem werken alle hormonen harmonieus samen en communiceren ze gemoedelijk onderling en met de rest van je lichaam. Door het delicate karakter ligt een disbalans dichter op de loer dan we vaak vermoeden. Allerlei externe en interne factoren kunnen een negatief effect hebben op de balans wat een direct gevolg heeft op jouw welbevinden.